ارتقای سطوح یادگیری در هر درس، به نوع اهداف و محتوای آن درس بستگی دارد. در این مقاله سعی بر آن است ابتدا متغیرهای تحقیق مانند سطوح یادگیری و اهداف درس را معرفی و در نهایت رابطه این دو رو بررسی نموده و پیشنهادهایی برای ارتقای آن ارائه شده است:
سطوح یادگیری بلوم، که به نام رابرت بلوم (Robert Bloom)، روانشناس و آموزش‌گر معروف، است، مدلی است که برای توصیف سطوح مختلف یادگیری و تفکر درسازماندهی و تدوین سوالات آموزشی استفاده می‌شود. این سطوح به صورت پیشرونده از سطح پایه تا سطح بالاتری از تفکر و یادگیری را شامل می‌شوند. بلوم برای یادگیری سه حوزه حیطه شناختی – عاطفی و مهارتی را در نظر می گیرد در ادامه به سطوح یادگیری بلوم براساس این سه حوزه می پردازیم:
سطوح یادگیری بنجامین بلوم
سطح دانش (Knowledge): در این سطح، دانشجویا فرد یاد می‌گیرد که اطلاعات و واقعیت‌ها را به خاطر بسپارد و بازگو کند. سوالاتی که در این سطح مطرح می‌شوند، معمولاً مربوط به تعریف، شناسایی، تشریح یا بازگویی حقایق است.
سطح درک (Comprehension): در این سطح، فرد قادر است به اطلاعات دریافتی خود مفهوم بدهد و آن را تفسیر کند. او می‌تواند ارتباطات بین اطلاعات را بیان کند و مفاهیم را برای خود درک کند. سوالاتی که در این سطح مطرح می‌شوند، معمولاً مربوط به تفسیر، توضیح و خلاصه‌سازی اطلاعات هستند.
سطح کاربرد (Application): در این سطح، فرد می‌تواند دانش و مفاهیم را به موقعیت‌های جدید و واقعی انتقال دهد و از آنها در حل مسائل استفاده کند. او می‌تواند اطلاعات را به نحوی تغییر دهد و در بسترهای مختلف مورد استفاده قرار دهد. سوالاتی که در این سطح مطرح می‌شوند، معمولاً مربوط به کاربرد دانش در موقعیت‌های واقعی و حل مسائل است.
سطح تجزیه و تحلیل (Analysis): در این سطح، فرد قادر است اطلاعات را تجزیه و تحلیل کند و ارتباطات و روابط بین عناصر را شناسایی کند. او می‌تواند جزئیات را با کلها تحلیل کند و ساختارها، الگوها، تفاوت‌ها و روابط علل و معلولی را مشخص کند.
سطح سنتز (Synthesis): در این سطح، فرد قادر است اطلاعات را ترکیب و سازماندهی کند و خلاقیت خود را به کار بگیرد. او می‌تواند اطلاعات را به صورت جدید ترکیب کند و راه‌حل‌های نو ارائه دهد.
سطح ارزیابی (Evaluation): در این سطح، فرد قادر است ارزیابی کند که چگونه دانش و مفاهیم را به صورت مناسب و کارآمد استفاده کند. او می‌تواند ارزش یا اهمیت مفاهیم را ارزیابی کند و درباره‌ی صحت و کیفیت راه‌حل‌ها و تصمیم‌ها داوری کند. سوالاتی که در این سطح مطرح می‌شوند، معمولاً مربوط به ارزیابی، انتخاب و داوری است.
این سطوح یادگیری بلوم به عنوان یک چارچوب کلی می‌توانند در تدوین اهداف آموزشی، ساختار درس‌ها و ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان مورد استفاده قرار بگیرند.
تقسیم بندی های دیگر بیان شده توسط روانشناسان:
روانشناسان تربیتی نیز در مورد سطوح یادگیری نظریات و مدل‌های خاص خود را دارند. یکی از مدل‌های رایج در روانشناسی تربیتی، مدل سه‌سطحی یادگیری بلوم است که قبلاً به آن اشاره کردیم. علاوه بر مدل بلوم، مدل‌ها و تقسیم‌بندی‌های دیگری نیز وجود دارند. به طور کلی، روانشناسان تربیتی سطوح یادگیری را به صورت زیر توصیف می‌کنند:
سطح اطلاعاتی: در این سطح، فرد دانش جدیدی را دریافت می‌کند و اطلاعات را حفظ می‌کند. این سطح به تنهایی کافی نیست و برای توسعه مهارت‌های بالاتر نیاز به فعالیت‌های بیشتری دارد.
سطح فهمی: در این سطح، فرد قادر است به اطلاعات دریافتی خود مفهوم بدهد و آن را تفسیر کند. او می‌تواند روابط و ارتباطات بین اطلاعات را درک کند و با استفاده از آنها مسائل را حل کند.
سطح کاربردی: در این سطح، فرد توانایی استفاده از دانش و مهارت‌های خود را در موقعیت‌های عملی و واقعی نشان می‌دهد. او می‌تواند دانش را به صورت خودمختار و خلاقانه در مسائل واقعی به کار ببرد.
سطح تفکر انتقادی: در این سطح، فرد توانایی تجزیه و تحلیل کردن اطلاعات را دارد و می‌تواند با دقت به مسائل نگاه کند. او قادر است به صورت منطقی و منصفانه دلایل و استدلال‌های مختلف را ارزیابی کند.
سطح خلاقیت: در این سطح، فرد قادر است به صورت خلاقانه و نوآورانه با مسائل روبرو شود و راه‌حل‌های جدیدی را ارائه دهد. او می‌تواند به دانش خود اضافه کند و ایده‌های جدیدی را به ارمغان آورد.
این تقسیم بندی‌ها و مدل‌ها نشان می‌دهند که یادگیری یک فرایند پیچیده است و در طول آن فرد به تدریج مهارت‌ها و توانایی‌های بالاتری را به دست می‌آورد. برای توسعه یادگیری مؤثر، مهم است که روش‌ها و فعالیت‌های آموزشی مناسب برای هر سطح از یادگیری را در نظربگیرید و از فرایند تدریس و آموزشی استفاده کنید که به توسعه مهارت‌ها و توانایی‌های فرد کمک کند.
رابطه سطوح یادگیری و اهداف درسی
مدل سه‌سطحی یادگیری بلوم و اهداف درسی به طور معمول با یکدیگر مرتبط هستند. این مدل به طور گسترده در طرح دروس و برنامه‌های آموزشی استفاده می‌شود و اهداف درسی را بر اساس سطوح یادگیری تعیین می‌کند. در زیر رابطه بین سطوح یادگیری بلوم و اهداف درسی را توضیح می‌دهیم:
سطح اطلاعاتی:
اهداف درسی: اهداف در این سطح معمولاً به دست آوردن دانش و اطلاعات محدودی از مفاهیم و اصول مربوط به موضوع درس مرتبط است. می‌تواند شامل حفظ و توصیف فهرستی از اطلاعات و تشخیص مفاهیم ساده باشد.
سطح فهمی:
اهداف درسی: در این سطح، هدف اصلی این است که دانشجوان بتوانند مفاهیم و اصول را درک کنند و قادر باشند اطلاعات را به طور منطقی و منصفانه تفسیر کنند. این شامل توضیح دادن دستورالعمل‌ها، تفسیر نمودارها و جداول، و توصیف روابط و اتصالات بین مفاهیم است.
سطح کاربردی:
اهداف درسی: در این سطح، هدف آموزشی این است که دانشجوان بتوانند دانش و مهارت‌های خود را به طور عملی و در موقعیت‌های واقعی استفاده کنند. این شامل حل مسائل، ارائه راه‌حل‌های عملی و اجرای تمرین‌ها است.
به‌طور کلی، اهداف درسی برای هر سطح یادگیری بلوم متفاوت هستند و بر اساس مهارت‌ها و توانایی‌هایی که در هر سطح توسعه می‌یابد، تعیین می‌شوند. این نگرش به اهداف درسی باعث می‌شود که طراحی برنامه‌های آموزشی و انتخاب روش‌های آموزشی مناسب برای هر سطح یادگیری بلوم انجام شود تا دانشجوانان بتوانند به طور کامل و جامع مفاهیم را فرا بگیرند و مهارت‌های خود را توسعه دهند.
در ادامه و در بخش بعدی این مقاله به روش های ارتقای یادگیری پرداخته ایم.
نویسنده خانم دکتر رحیمی عضو انجمن علمی آموزشی دبیران روانشناسی شهر تهران
دیدگاهتان را بنویسید