مطالعات روانشناسان به شناسایی مراحل مختلفی که موجب شکل گیری خلاقیت درذهن می شود، منجر شده و روشهایی را برای افزایش خلاقیت ارائه داده است. خلاقیت از دید صاحب نظران دارای چهار مرحله است (دائمی ۱۳۸۳: ۲۲). 1- مرحله آمادگی: این مرحله از رشد خلاقیت شامل تمرکز بر روی مسئله، سازماندهی اطلاعات، تعریف مسئله و تولید ایده های مربوطه است و بخشی از مطالعه، یادگیری و تلاش برای بیان حقایق به طریق مختلف است (مرحله ای که انگیزش درونی ابداع در فرد به وجود می آید). ۲- مرحله نهفتگی: نهفتگی، هنگامی است که شخص ایده های خود را سازمان دهد و بازبینی نماید و در معرض آزمون قرار دهد. ۳- مرحله اشراق با بصیرت: مرحله ای که با شناخت ناگهانی همراه است و آن هنگامی است که شخص ناگهان موضوعی را درک کرده و به اجزای مختلف مسئله ارتباط می دهد. ۴- مرحله بازبینی: در این مرحله، عکس العمل ها، ارزشیابی ها و پیشنهادات مشخص به شکل منتقدانه مورد ارزیابی قرار می گیرد و ممکن است مطالعه نتایج تفکر تازه با راه حل جدید، او را وادار به تغییر یا تجدید نظر در آن بنماید.
خلاقیت سیستمی پیچیده و رشد یابنده است که حداقل توسط ۷ تأثیر که عبارتند از : فرایندهای شناختی، فرایندهای عاطفی و اجتماعی، جنبه های خانوادگی، آموزش و پرورش رسمی و غیررسمی، خصوصیات حوزه و زمینه، جوانب زمینه ای و فرهنگی اجتماعی، حوادث، روندها و زمینه های تاریخی شکل داده می شود. یکی از مهم ترین این موارد آموزش و پرورش رسمی و معلم می باشد. در واقع جو کلاسی، ویژگی های معلم، مدیریت و رهبری او در کلاس بر خلاقیت دانش آموزان تأثیر دارد و می تواند خلاقیت دانش آموزان را رشد دهد (همز و نش، ۱۹۹۶: ۱۰).
تاثیر محیط بر خلاقیت به چه شکل است؟
محیطی که بچه ها در آن کار، بازی و زندگی می کنند می تواند رشد خلاقیت آنها را تسریع کرده و با سرکوب نماید (کمپل و نینسبرگ ، ۲۰۰۰: ۶۸). معلمان می توانند با ایجاد جو مناسب و شرایط لازم خلاقیت کودکان را توسعه بخشیده و یا با رفتار ناصحیح اعتماد به نفس آنها را از بین برده و مانع رشد خلاقیت آنها شوند (حسینی، ۱۳۸۶: ۲۴۵). آنها با رفتارهایی مثل پرسیدن سؤالات باز پاسخ، داشتن سعه صدر در برابر ابهام و تحمل آن، ارائه رفتار تفکر خلاق، جایزه دادن به دانش آموزانی که پاسخ های غیر منتظره می دهند، خلاقیت فراگیران را رشد می دهند (جینگو، ۲۰۰۰۳: ۲۱۸). این معلمان کلاس هایی دانش آموز محور دارند. وجود چنین کلاس هایی همراه با معلمان تسهیل گر کیفیت آموزش را افزایش داده و افراد را برای تفکر تحریک می کند. آنها با آموزش به دانش آموزان و تقویت روحیه آنها در پذیرش عقاید و اندیشه های نو و مؤثر، همچنین تشویق فراگیران به استفاده از خودارزیابی منظم و توضیح مفاهیم برای سایر هم کلاسی های خود، یادگیری از طریق یادگیری را مهم جلوه داده و باعث رشد تفکر خلاق دانش آموزان می شوند (داوس و لومباردی، ۱۹۹۶: ۲۳). در واقع ایجاد یک محیط مثبت و سالم در کلاس به دانش آموزان و معلمان کمک می کند که با تعهد بالا کار کند و در نتیجه خلاقیت دانش آموزان در کلاس افزایش خواهد یافت (الکاراسته و جبران صالح، ۲۰۱۰: ۴۲۰).
تاثیر مدرسه بر خلاقیت دانش آموزان
به عبارتی می توان گفت تعامل بین معلم و دانش آموز به احتمال زیاد جو خلاقیت را در کلاس تسریع می کند. معلمانی که به دانش آموزانی که سؤالات غیر منتظره می پرسند و عقاید متضاد دارند، احترام زیادی می گذارند، اغلب از روش های متنوع استفاده می کنند و به طور مدام حمایت خود را از عقاید تفکر و احساسات دانش آموز بیان می کنند، پاسخ های مثبت و سازنده در تصحیح اشتباهات دانش آموز با در پاسخگویی به سوالات او فراهم می کنند، نقش مهمی در تقویت خلاقیت دارند. این معلمان جو کلاس را براساس احترام و توجه متقابل قرار می دهند به طوری که هدف و معنای تدریس آنها معنایی فراتر از نقش توصیف شده معلم می دهد. جوی در کلاس ایجاد می کنند که باز، چالشی، حمایتی و قابل اعتماد، پر انرژی، شاد و مشارکتی بوده و رفتارهای خلاق را جایزه می دهد. فرایندهای تفکر و اکتشاف را تشویق می کند و دانش آموزان را برای بیان عقاید خود از طریق روش های لذت آور و سرگرم کننده و بدون ترس آزاد می گذارد ( همز و نش، ۱۹۹۶: 11). روابط عاطفی معلم و شاگرد نیز بر رشد خلاقیت آنها تأثیر دارد. ایجاد شرایط مساعد برای رشد خلاقیت مستلزم وجود جوی صمیمی و مطمئن در کلاس درس است. دانش آموز باید بتواند با آسودگی در کلاس به اظهار نظر بپردازد و بدون نگرانی هر سؤالی را که در ذهن دارد، مطرح نماید. تحقیقات نشان داده است که روابط صمیمانه و توأم با علاقه و احترام نقش مؤثری در رشد خلاقیت دانش آموز دارد. در کلاس های خلاق، فکر بیشتر از حافظه ارزش دارد. معلم تعادلی بین امنیت روانی و آزادی برقرار می سازد تا دانش آموزان بتوانند ریسک کنند. معلم هدایت گر و تسهیل کننده است. در حالی که در کلاس غیر خلاق، معلم مقتدر است، سخت در بند زمان، غیر حساس به نیازهای احساسی دانش آموزان و مقید به نظم و دادن اطلاعات است (حسینی، ۱۳۸۶: ۲۷).
نویسنده پروانه فحتعلی بیگی (آموزگار، نویسنده ، دانشجوی دکترای علوم تربیتی)
منابع:
رابینز، اس. پی. (۱۳۷۸). رفتار سازمانی: مفاهیم، نظریه ها و کاربردها. ترجمه علی پارسایان و سید محمد اعرابی، جلد دوم. تهران: انتشارات دفتر پژوهش های فرهنگی
رضائیان، ع. (۱۳۸۶). مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).
سیف، ع. (۱۳۸۸). روانشناسی پرورشی نوین یادگیری و آموزش، تهران: نشر دوران.
عامری ، م. ح. (۱۳۸۱). طراحی و تبیین مدل سه بعدی سبک های رهبری خلاقیت و اثربخش
دیدگاهتان را بنویسید